W@dgidsenWeb 2.1

U bent in menu 3-4. Helden en Geschiedenis

Broodkruimelpad

Home Ongewone tochten Wadlopen naar de Oude Dam van Ameland (1) - 2002-2012

Ongewone Wadlooptochten

Wadlopen naar de Oude Dam van Ameland (1) - 2002-2012


Fig. 1. Oude Dam naar Ameland bij laagwater in zuidelijke richting gezien, april 2007.
Op de achtergrond veerdam en kerktoren van Holwerd

Foto Kees Bangma, april 2007

donderdag 19 april 2012, diverse updates

Lammert Kwant

HOLWERD - Tussen 1875 en 1878 is over het wad van Holwerd naar Ameland een lage dam aangelegd. Midden op het Amelander Wad is een gedeelte van deze 'Oude Dam' bewaard gebleven, fig. 1. Het is ongeveer een kilometer lang en er zijn resten van palen en twijgen en basaltblokken te vinden. De dam werd op het toenmalige wantij van Ameland aangelegd, fig. 2. Tegenwoordig ligt het wantij drie kilometer oostelijker.


Fig. 2. De Oude Dam in een schoolatlas uit 1912. Ameland was nog niet bedijkt.

De dam had voor het verkeer naar Ameland (voetgangers, paard en wagen) weinig of geen betekenis, wel voor de landaanwinning in het gebied. De dam en het houtwerk aan weerszijden moesten het zeewater tot rust brengen, zodat slib kon bezinken. De dam was laag. Op sommige plekken lag hij op het niveau van 'volzee', dwz. gemiddeld hoogwater. Op andere plaatsen stond de dam bij gemiddeld hoogwater onder water.
In 1878 beschreef een ooggetuige 1) de dam als volgt: 'Eene onafgebroken massa rijswerk gevestigd op zinkstukken, verankerd met piketpalen en vlechtwerk, geballast met ballaststeen, gedekt met bazalt', fig. 3.


Fig. 3. De dam naar Ameland, jaartal onbekend
Volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is de heer in het midden
jhr. mr. Pieter Teding van Berkhout, zie onder.
Rechts op de achtergrond de kerktoren van Holwerd (Sint-Willibrorduskerk).

Pieter Teding van Berkhout
De aanleg van de dam naar Ameland was het initiatief van jhr. mr. Pieter Teding van Berkhout (1825-1895). Om aan kapitaal te komen richtte hij in 1870 een naamloze vennootschap op, de Maatschappij tot Landaanwinning op de Friesche Wadden. De NV gaf 3000 aandelen uit van 1000.- gulden. Verder staken het rijk en de provincie Friesland geld in het project.

Voor de aandeelhouders was het een investering voor de langere termijn. Eerst moest de bodem van het Amelander Wad een voor de landbouw goede structuur krijgen, dwz. er moest slib bezinken. Dan kon later, ver in de 20e eeuw, het Amelander Wad worden bedijkt en ingepolderd. In een in 1878 verschenen boek 1) was het Amelander Wad alvast verkaveld, fig. 4. Eenmaal landbouwgrond kon er geld worden verdiend en dividend uitgekeerd. Hoe de bedijking en de inrichting van de polder moesten worden bekostigd was van later zorg.


Fig. 4. "Het Friesche Wad ingedijkt, na afloop van het werk", 1878
Uit Mr. SCJW van Musschenbroek: Een bezoek aan de Friesche Wadden, Zwolle, 1878

In 1871 werd met het werk begonnen. In eerste opzet zou de dam een kruinhoogte krijgen van een halve meter beneden gemiddeld hoogwater en een kruinbreedte van 34 meter. 2) Dit bleek in de praktijk niet te voldoen. In 1875 werd begonnen met de aanleg van een iets oostelijker gelegen dam. Deze dam had dezelfde hoogte als de eerste dam, maar een kruinbreedte van slechts 60 cm, fig. 3. Onbekend is of van de eerste dam resten in het wad zijn terug te vinden.

Draagvlak
Niet iedereen was in die tijd gelukkig met de aanleg van de dam, voor de scheepvaart op de Waddenzee was het een lelijk obstakel. Schelpenvissers en andere schippers hebben mogelijk nu en dan de dam enige schade toegebracht.
Volgens een bericht in de Leeuwarder Courant werd de dam op 23 sept. 1878 als voltooid beschouwd, fig. 5. 3)


Fig. 5. Bericht in de Leeuwarder Courant van 29 sept. 1878

Ondergang
De Oude Dam is slecht korte tijd intact geweest. Een aantal keren is er bij stormweer een gat in geslagen. Tot 1882 werden deze gaten weer gedicht. In oktober 1882 sloeg een storm een gat van meer dan 100 meter in de dam. De financiële middelen ontbraken op dat moment om de dam te herstellen.
Ook later is het er niet meer van gekomen. De Tweede Kamer verwierp in 1884 een voorstel van de regering om financiëel bij te dragen aan het herstel van de dam en om de consessie van Teding van Berkhout over te nemen. Ook de provincie Friesland wilde geen geld meer steken in het project. In 1903 werd de NV geliquideerd.

Veerdam Holwerd
In datzelfde jaar 1903 is op het begin van de Oude Dam het eerste deel van de veerdam van Holwerd aangelegd. In 1958 is deze veerdam verlengd. Sindsdien is de veerdam twee kilometer lang. Aan het eind ervan vertrekt de veerboot naar Ameland.
In 1951 was een groot gedeelte van de Oude Dam vanuit de lucht nog goed te zien, fig. 6 en 7.


Fig. 6. Oude Dam vanuit de lucht gezien in zuidelijke richting, okt. 1951
Uit Jan A. Niemeijer e.a.: Wadlopen, 2e druk, Haren 1973


Fig. 7. Oude Dam vanuit de lucht, onder in beeld de veerdam van Holwerd, datum onbekend

Situatie 2012
Ongeveer twee kilometer ten noorden van de veerdam van Holwerd ligt een gedeelte van de Oude Dam dat enigszins bewaard is gebleven, fig. 1, 8 en 9.
In de buurt van de Kooiplaats van Ameland is ook een gedeelte van enkele honderden meters te vinden. Het is vanaf de zeedijk bij de Kooiplaats lopend bereikbaar. Verder kunnen er hier en daar op het wad nog kleine stukjes van de Oude Dam worden gevonden. Overal waar sinds 1882 een geul is ontstaan liggen de stenen van de dam op de bodem van de geul. En waar de geul inmiddels weer is verdwenen liggen de stenen diep in de grond.

Onder de veerdam van Holwerd liggen de resten van de eerste twee kilometer van de Oude Dam. Dit is mogelijk van enige historische waarde. Evenzo het noordelijkste gedeelte van de dam bij Ameland, dat door een dikke laag zuurstofarm slik is bedekt.


Fig. 8. Oude Dam naar Ameland bij laagwater in zuidelijke richting gezien, april 2012.
Op de achtergrond de veerdam van Holwerd

Foto Lammert Kwant, april 2012


Fig. 9. Oude Dam naar Ameland bij laagwater in noordeijke richting gezien, april 2012.
Op de achtergrond Ameland, bos bij Nes en Buren en de eendekooi

Foto Lammert Kwant, april 2012

Wadlooptocht
Anno 2012 is de wadlooptocht op en neer naar de Oude Dam een stevige wandeling van 12 km met veel slik, fig. 10. Gestart wordt op de zeedijk tussen Ternaard en Holwerd. Een deel van de tocht volgt de route van de wadloopoversteek naar Ameland. Dicht bij de Oude Dam ligt zwaar slik en dat was ook de bedoeling van Teding van Berkhout.


Fig. 10. Wadlooptocht Drieboerehuizen - Oude Dam, 17 april 2012
Basis map = Google Earth

De dam is bedekt met een laag japanse oesters en mossels, daaronder liggen basaltblokken. Van het houtwerk was tijdens een verkenning in april 2012 vrijwel niets terug te vinden.
In april 2007 is de dam ook door enkele wadlopers bezocht, er werd toen wel wat houtwerk aangetroffen aan weerszijden van de dam en onder de basaltblokken, fig. 12, 13 en 14.

Wadlooptocht op 28 mei 2018 naar het middengedeelte van de oude dam
Wadlopen naar de Oude Dam van Ameland (2) - 28 mei 2018

Meer info:

De Landaanwinning op de Friesche Wadden
in hare noodzakelijkheid, uitvoerbaarheid en voordeelen

- Jhr. Mr. P.J.W. Teding van Berkhout, Zwolle 1867

DE DAM naar Ameland - Jan Abrahamse- Waddenbulletin 1967-1

Volkskrant 17 aug. 2002 - Kees Volkers

Reisverslag 'Het Bildt' - Zomer 2020 - Heleen van Balen en Weiko Piebes

Waddenwolf - Een historische roman
'De opzienbarende geschiedenis van een jonkheer die de Waddenzee wilde droogleggen' - Corine Nijenhuis - 2020

Over de Waddenwolf op Youtube

Lopend en zwemmend via de 'oude dam' naar Ameland


Fig. 11. De dam naar Ameland, jaartal onbekend.
Vergelijk met de piketpalen in fig. 12.


Fig. 12. Piketpalen Oude Dam, april 2007
Foto Kees Bangma, april 2007


Fig. 13. Houtwerk Oude Dam, april 2007
Foto Kees Bangma, april 2007


Fig. 14. Zinkstuk / vlechtwerk onder de Oude Dam, april 2007
Foto Kees Bangma, april 2007

Bronnen:
1) Mr. SCJW van Musschenbroek: Een bezoek aan de Friesche Wadden, Zwolle, 1878
2) Meindert Schroor: Van Keeg en Leeg, Geschiedenis van het Noorderleegs Buitenveld, Olterterp 2009
3) Digitaal Archief Leeuwarder Courant