Historische Zaken en Wadlooptochten

Het Horsbornzand tussen Rottumeroog en Borkum is een zandplaat (eilandje) geworden

woensdag 17 maart 2021, update 2 juni 2025

Door Redactie

EZINGE NL - Ligt het Horsbornzand (tussen Rottumeroog en Borkum) boven gemiddeld hoogwater (GHW) of er beneden ? In het eerste geval is het een zandplaat/eilandje, in het tweede geval is het een wadplaat.
Volgens de zeekaart van 2024 ligt het hoogste punt op 3.0 meter boven LAT (Lowest Astronomical Tide), dat is het nieveau van gemiddeld hoogwater op het nabij gelegen getijmeetstation Fischerbalje.
Op oudere zeekaarten ligt het Horsbornzand ca. 3 dm beneden GHW en was het daarmee een wadplaat. Op de topografische kaarten, gepubliceerd vanaf 1855 wordt het Horsbornzand altijd als 'wad' afgebeeld en nooit als land/eiland. Zie fig. 2 - 5.
Recente waarnemingen op het Horsbornzand maken ook aannemelijk dat het hoogste gedeelte niet onder water stroomt bij een waterstand van GHW, daarmee is het Horsbornzand op dit moment een zandplaat/eilandje, fig. 6 - 17.

Fig. 2. Het hoogste gedeelte van Horsbornzand ligt op de zeekaart van 2024 2.8 - 3.0 m boven LAT (reductievlak van de zeekaart = Lowest Astronical Tide). Survey-datum onbekend, maar na 2020.
Het GHW van meetpunt Fischerbalje, fig. 1, op 5 km van Horsbornzand gelegen is + 3.0 m boven LAT.
Bron: Zeekaart 2024

Fig. 3. Het hoogste gedeelte van Horsbornzand lag op de zeekaart van 2020 2.4 - 2.7 m boven LAT (reductievlak van de zeekaart = Lowest Astronical Tide). Survey-datum onbekend, maar na 2014.
Het GHW van meetpunt Fischerbalje, fig. 1, op 5 km van Horsbornzand gelegen is + 3.0 m boven LAT.

Fig. 4. Ter vergelijking het hoogste gedeelte van Horsbornzand op de zeekaart van 2008 op 2.8 m boven LAT. Survey in 2003-2004.

Fig. 5. Ter vergelijking het Horsbornzand op de topografische kaart van 1971 - 1982.
Bron: Topotijdreis.NL

Op 9 januari 2021 fotografeerde wadloper Peter Laagland op het Horsbornzand lage duinen. De vloeden waren kort voor 9 januari opgelopen tot tenminste gemiddeld hoogwater (GHW).

Fig. 6. En en vloed in de Eemshaven 5 - 9 januari 2021. Op 7 januari voormiddag en 8 januari voormiddag liep de vloed in de Eemshaven iets hoger op dan het niveau van GHW.
Bron Rijkswaterstaat.

Fig. 7. Horsbornzand op zaterdag 9 januari 2021 11:13 uur. Naar het zich laat aanzien heeft het Horsbornzand al enige tijd niet meer onder water gestaan. De lage duintjes zijn wat geërodeerd. Door de wind ? Op de achtergrond de RWE-kolencentrale in de Eemshaven.
Foto Peter Laagland

Fig. 8. Horsbornzand op zaterdag 9 januari 2021 11:14 uur.
Foto Peter Laagland

Fig. 9. Horsbornzand op zaterdag 9 januari 2021 11:15 uur.
Foto Peter Laagland

Peter Laagland: 'Zondag 31 januari 2021 was ik op Horsbornzand. De microduintjes waren nu verdwenen en aan de zandstructuur (stroomribbels) te zien was Horsbornzand recent onder water gelopen, maar niet het afgelopen tij. Er lag namelijk een ijslaag rondom Horsbornzand als vloedlijn, waarschijnlijk gevormd door opspattend brandingwater. Het voorafgaand hoogwater te Eemshaven kwam tot +113 cm NAP, 9 cm onder gemiddeld hoogwater van 122 cm. Het getij daarvoor kwam het water tot +146 cm NAP, mogelijk dat Horsbornzand bij dat getij ondergelopen is geweest.'

Fig. 10. Eb en vloed in de Eemshaven 31 januari 2021. Omstreeks 01:00 uur was de hoogwaterstand + 146 cm NAP, omstreeks 13:20 uur was de hoogwaterstand + 113 cm NAP.
Bron Rijkswaterstaat.

Fig. 11. Horsbornzand op zondag 31 januari 2021 15:39 uur. Een laagje ijs als vloedrand rondom.
Foto Peter Laagland

Fig. 12. Horsbornzand op zondag 31 januari 2021 15:39 uur. Een laagje ijs als vloedrand rondom. Borkum op de achtergrond.
Foto Peter Laagland

Fig. 13. Horsbornzand op zondag 31 januari 2021 15:40 uur. Een laagje ijs als vloedrand rondom. Borkum op de achtergrond.
Foto Peter Laagland

Op zaterdag 19 april 2025 overvloedden Peter Laagland, Ben Verbree en Saskia op de Weegh op Horsbornzand.

Fig. 14. Recent satellietbeeld gemaakt tijdens hoogwater van Rottumerplaat, Rottumeroog en Horsbornzand. Het Horsbornzand ligt droog.

Peter Laagland: 'Op basis van satellietbeelden van hoogwater (fig. 14) was de interpretatie dat Horsbornzand droog zou moeten blijven met het verwachte getij op 19 april.
Het was een bijzondere ervaring. De waterstand te Eemshaven werd 125 cm NAP (8 cm beneden gemiddeld laagwater) en bij Borkum bleef deze eveneens net onder gemiddeld hoogwater (fig. 15).

Fig. 15. Getij Borkum Fischerbalje - 19 april 2025.

Er bleef een ruime zandplaat droog (fig. 16). Zelfs met enkele tientallen centimeters meer water, zou ik er nog steeds durven te overvloeden en denk ik dat de plaat droog blijft.'

Fig. 16. Opname van Horsbornzand tijdens hoogwater 19 april 2025
Foto Peter Laagland.

Fig. 17. Met telelens gemaakte opname van opvliegende bonte strandlopers 19 april 2025.
Foto Peter Laagland.

Saskia op de Weegh:
'De aanleiding van de tocht was mijn nieuwsgierigheid naar hoe het is om een heel getij te ervaren. En dat we dit samen gingen verkennen voor een nieuwe diepe natuurervaring voor Djup Natur. Het was een try out voor een expeditie waarbij we met deelnemers in stilte een hele getij cyclus van laagwater t/m laagwater willen gaan ervaren.'

Ben Verbree overvloedde enkele jaren geleden ook op Horsbornzand, de preciese datum is niet bekend. De hoogwaterstanden waren toen: HW Lauwersoog +115 cm NAP (gemiddeld hoogwater +106 cm) en HW Eemshaven +133 cm (gemiddeld hoogwater +122 cm). Horsbornzand kwam niet onder water te staan. Op basis van deze cijfers kan geconcludeerd worden dat Hornsbornzand toen ook boven gemiddeld hoogwater lag en dus een zandplaat is (eilandje).

Geoloog en wadloper Heiko Oterdoom: 'Ik denk dat de zandsuppleties langs de Nederlandse westkust en in het Waddengebied, bv. op Ameland, wel invloed hebben op het sedimentatiepatroon in de Waddenzee. Sinds de tachtiger jaren is er meer dan 100 miljoen m³ zand gesuppleerd aan de NL-kusten. Een deel komt de NL-Waddenzee in, daarom klagen de beroepsvissers over verzandende geulen. Dit zand komt ook de groei van Horsbornzand ten goede. Eveneens aan Richel tussen Vlieland en Terschelling: nu een enorm gebied begroeid met helmgras. En een deel van het zand reist verder naar Duitsland.'

Volgens Ernst Lofvers (Rijkswaterstaat) is het verhaal niet compleet.
'De dichtstbijzijnde suppletielocatie is op Ameland. Dat is veel te ver weg voor een meetbaar effect op Horsbornzand. Het vermoeden is dat na de enorme groei van Schiermonnikoog en later Rottumerplaat en Rottumeroog nu ook Horsbornzand en het Ballonplaatsysteem (ten noorden van Rottumerplaat) enorm (oostwaarts) groeien als na-ijl effect van de afsluiting van de Lauwerszee in 1969. Hierdoor trekt een enorme zandgolf als het ware oostwaarts. Door de afsluiting van de Lauwerzee is de buitendelta van de Zoutkamperlaag zeer sterk gekrompen, dat zand is richting Schiermonnikoog en Zoutkamperlaag gegaan en nu dus vermoedelijk ook richting Horsbornzand. Dit drukt zelfs de Eems oostwaarts. En geeft bij Ballonplaat (monding van de Eems) veel baggerwerk. '