Nieuwsarchief Waddenzee 2009 - 2016

Barnsteen


Foto: Sytske Dijksen

zondag 31 mei 2015

Het is de droom van elke struiner: barnsteen vinden aan het strand. Normaal gesproken is het Oostzeegebied de belangrijkste vindplaats van barnsteen. Soms ook onze waddenstranden, zoals ruim een jaar geleden op Ameland waar een stuk van 2,5 kilo (!) werd aangetroffen. En nu weer op Texel. Op de meest zuidelijke punt van de Hors vond fotografe Sytske Dijksen onlangs tientallen stukjes van deze kostbare halfedelsteen.

Een echt fossiel
De stukjes barnsteen die in Nederland aanspoelen, komen uit het Oostzeegebied en dateren uit het Eoceen tijdperk, 35 miljoen jaar geleden. Toen waren er uitgestrekte naaldbossen. De dennensoort die de hoogste kwaliteit barnsteen levert, Pinus succinifera, is uitgestorven.

Kenmerken
Barnsteen is meestal warmgeel tot donkerrood van kleur, maar er bestaan ook groen, blauw- of zelfs zwartgekleurde soorten. Doorzichtige barnsteen wordt algemeen als het mooist beschouwd en is het kostbaarst. De meest spectaculaire barnsteenvondsten bevatten ook insecten, spinnen of plantenresten.

Andere hars producten
Hars is het sap dat vooral uit naaldbomen komt. Je kunt hars verwerken om er terpentine van te maken. Dan blijft er een harde hars achter die heel erg op barnsteen lijkt. Een ander product dat van hars wordt gemaakt is harpuis. Harpuis is hars die gesmolten is en gekookt met lijnolie, vet en zwavel. Het wordt gebruikt om (scheeps-)hout te beschermen tegen houtworm en verwering. Een soort vernis. Brokken verharde harpuis lijken heel veel op barnsteen en spoelen vaker aan de Nederlandse kust aan dan barnsteen.

Echt of onecht ?
Hoe weet je of je echt barnsteen hebt gevonden? Daarvoor is er de ‘hete naald-test’. Als je een naald verhit en probeert die in de barnsteen te prikken gaat dat niet lukken. Als het geen echte barnsteen is, dan smelt de gloeiende naald er gewoon doorheen. Sytske vond haar stukjes tussen aangespoeld zwart gruis van verpulverd hout. De stukken varieerden van enkele millimeters tot 2 centimeter. De gemiddelde maximale doorsnee van stukken die in Nederland worden gevonden is 1 centimeter, dus dit is zeker een bijzondere vondst.

Bron: Ecomare, mei 2015


Geologie van de Wadden: BARNSTEEN

zondag 11 december 2011

Door Melle ten Kate

Op Simonszand en op andere plekken met een vloedlijn wordt nu en dan barnsteen gevonden, een half-edelsteen.

Simonszand
Simonszand (zie foto onderaan dit artikel) is een zandplaat tussen Schiermonnikoog en Rottumerplaat. Op de Hydrografische Kaart is het 1.5 km lang en een paar honderd meter breed. De plaat is op dit moment niet begroeid en er zijn geen duintjes. Het hoogste punt ligt ongeveer een meter boven de gemiddeld hoogwaterlijn. Een groot gedeelte van de plaat wordt met hoog water overstroomd. Slechts een kleine strook blijft droog, maar ook dat deel staat bij springtij en stevige westenwind helemaal onder water. Door de smalle, langgerekte vorm van de plaat liggen op het gedeelte waar wij hebben ‘overvloed ‘ op 30 mei 2009 twee aparte vloedlijnen op een meter of dertig afstand van elkaar. Op deze vloedlijnen wordt soms barnsteen (zie foto) gevonden.
Enkele wadloopgidsen vonden tijdens een verkenning van Simonszand op 16 april 2011 een paar stukjes, vermoedelijk gaat het om barnsteen. Later vond ik zelf een stukje op het Rif boven de Engelsmanplaat op 25 oktober 2011. Het wierp bij mij de vraag op: wat is eigenlijk barnsteen en hoe kun je het herkennen?

Barnsteen
Barnsteen is fossiele hars, afkomstig van naaldbomen. De hars beschermt de boom tegen insecten en schimmels. Het is miljoenen jaren geleden uit de bomen gedropen en daarna versteend. Zoals ook nog bij de tegenwoordige dennen het geval is, loopt er uit kleine beschadigingen van de schors hars uit de boom.
Barnsteen is meestal warmgeel tot donkerrood van kleur, maar er bestaan ook meer groen-, blauw- of zelfs zwartgekleurde soorten. Doorzichtige barnsteen wordt algemeen het mooist gevonden en is het kostbaarst. Soms worden er ook stukken gevonden met ingesloten (fossiele) insecten.
Jongere, niet gefossiliseerde barnsteen heet ‘Kopal’. Het voelt vettig aan.

In Nederland gevonden barnsteen
De barnsteen die we in Nederland vinden is afkomstig uit het Oostzee-gebied. De ouderdom is Eoceen (56-34 miljoen jaar). Het (tropische) woud dat toen over Zuid-Noorwegen, Midden-Zweden, de Oostzee en Zuid-Finland lag, wordt gezien als de oorsprong van de hars waaruit deze barnsteen is onstaan.
Scandinavisch landijs heeft tijdens de ijstijden barnsteen uit de ondergrond opgenomen en verplaatst als grondmorene onder de gletsjer. Zullke zwerfstenen van barnsteen hebben ons land rechtstreeks bereikt tijdens de voorlaatste ijstijd (Saalien) en zijn afgezet in keileem. In de Noordzee zijn vondsten van barnsteen bekend die waarschijnlijk zijn aangevoerd door landijs en smeltwaterrivieren tijdens het Elsterien, een ijstijd die plaats vond tijdens het Midden-Pleistoceen (240.000-130-000 jaar geleden).
Opvallend aan de transportwijze van barnsteen naar ons land is dat naast rivieren en landijs ook de zee een belangrijke rol speelt. Het feit dat barnsteen drijft op koud zeewater(!) heeft tot gevolg dat deze zwerfsteen over grote afstanden getransporteerd kan worden door koude golfstromingen. Vooral bij stormachtig weer wordt barnsteen geërodeerd uit de zeebodem en afgezet langs de kust. Zo spoelde in 1931 tijdens twee stormachtige dagen meer dan 750 kilo barnsteen aan op het strand van noordelijk Samland (Russische Oostzee).

Herkennen van Barnsteen
Er zijn twee proeven voor het herkennen van barnsteen:

Geraadpleegde bronnen:


Een blik op Simonszand met de 2 vloedlijnen vlak bij elkaar.
Foto Dick Spijker